عبدالله بن حبیب ثقفیثقفی، ابومِحْجَن عبداللّه بن حبیب، شاعر و جنگجوی مُخَضْرَم است. فهرست مندرجات۲ - مسلمان شدن عبدالله حبیب ۳ - میل زیاد عبدالله حبیب به شرابخواری ۴ - شرکت عبدالله حبیب در جنگ قادسیه ۴.۱ - علت نام مالک برای عبدالله بن حبیب ۴.۲ - تصمیم سعد ابی وقاص درباره عبدالله ۵ - شعر گفتن عبدالله بن حبیب ۶ - درگذشت عبدالله بن حبیب ۶.۱ - علت مرگ ۶.۲ - محل دفن ۷ - فهرست منابع ۸ - پانویس ۹ - منبع ۱ - نام و کنیه عبدالله بن حبیببرای او نامهای دیگری چون مالک و عمرو نیز ذکر کرده‌اند و بعضاً کنیه و اسمش را یکی دانسته‌اند. [۱]
این عبدالبرّ، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۴، ص۱۷۴۶، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.
[۲]
ابن اثیر، اسدالغابة فی معرفة الصحابة، ج۶، ص۲۷۶، چاپ محمدابراهیم بناو محمداحمد عاشور، قاهره ۱۹۷۰ـ۱۹۷۳.
ابن حجر عسقلانی [۳]
ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی معرفة الصحابة، ج۴، ص۱۷۳.
کنیه‌اش را ابوعبید و نام مادرش را کنود بنت عبداللّه آورده است.
۲ - مسلمان شدن عبدالله حبیبابومحجن در جنگ طائف (سال هشتم هجری) در مقابل سپاه اسلام جنگید [۴]
واقدی، ج۳، ص۹۲۶ـ۹۳۰
[۵]
طبری، تاریخ (بیروت)، ج۳، ص۸۹.
و پس از شکست، در رمضان سال نهم اسلام آورد. [۶]
طبری، تاریخ (بیروت)، ج۳، ص۹۶ـ۹۹.
[۷]
این عبدالبرّ، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۴، ص۱۷۴۶، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.
[۸]
کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج۱، ص۱۶۷، نقله الی العربیة عبدالحلیم نجار، قاهره ۱۹۷۴.
او را راوی و صحابی نیز خوانده‌اند. [۹]
این عبدالبرّ، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۴، ص۱۷۴۶، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.
[۱۰]
ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی معرفة الصحابة، ج۴، ص۱۷۳.
سیوطی [۱۱]
عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، شرح شواهد المغنی، ج۱، ص۱۰۱، دمشق (۱۳۸۶/۱۹۶۶).
[۱۲]
محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۳۰۰، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۱۱ـ۴۰ ه، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
[۱۳]
ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی معرفة الصحابة، ج۴، ص۱۷۳ـ۱۷۴.
از او به عنوان راوی یاد کرده، ولی به این‌که او خود مطالبی را از پیامبر شنیده باشد، اشاره‌ای نکرده است.
۳ - میل زیاد عبدالله حبیب به شرابخواریگفتهاند ثقفی میل مفرطی به شرابخواری داشت به اندازه‌ای که هیچ «حد» و سرزنشی او را از این کار باز نمی‌داشت، [۱۴]
محمد بن سلام جمحی، طبقات الشعراء، ج۱، ص۱۰۳، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۱۵]
این عبدالبرّ، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۴، ص۱۷۴۶، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.
چندین بار به دستور عُمَر، حد بر او جاری و سرانجام به جزیرة حَضُوْضی، در بحر احمر، تبعید شد، ولی از آن‌جا گریخت و در قادسیه به سعد بن ابی وقّاص (متوفی ۵۵) پیوست.
عمر در نامهای از سعد خواست ابومحجن را زندانی کند و سعد چنین کرد. [۱۶]
ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبین، ج۱۹، ص۳ـ۵.
[۱۷]
ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی معرفة الصحابة، ج۴، ص۱۷۴ـ ۱۷۵.
۴ - شرکت عبدالله حبیب در جنگ قادسیهابومحجن که در جنگ ارماث (اولین روز جنگ قادسیه) در پایین قصری نزد سعد زندانی بود، [۱۸]
طبری، تاریخ (بیروت)، ج۳، ص۵۳۱.
[۱۹]
مسعودی، التنبیه والإشراف، ج۳، ص۵۸.
چون خبر درگیری با مسلمانان را شنید، از سعد خواست تا او را برای شرکت در جنگ آزاد کند، سعد نپذیرفت [۲۰]
مسعودی، التنبیه والإشراف، ج۳، ص۵۸.
ولی ابومحجن به دستیاری همسر سعد، از زندان بیرون آمد و بر بَلقاء، اسب سعد، نشست و قسم خورد که اگر در جنگ سالم بماند، به زندان باز گردد. [۲۱]
طبری، تاریخ (بیروت)، ج۳، ص۵۴۸.
[۲۲]
ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی معرفة الصحابة، ج۴، ص۱۷۴.
آن‌گاه به میدان رفت و دلیرانه جنگید. [۲۳]
ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی معرفة الصحابة، ج۴، ص۱۷۴.
در آن زمان سعد مجروح بود و از بالای قصر جنگ را نظاره می‌کرد، [۲۴]
مسعودی، التنبیه والإشراف، ج۳، ص۵۹.
[۲۵]
این عبدالبرّ، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۴، ص۱۷۵۰، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.
[۲۶]
ابن اثیر، اسدالغابة فی معرفة الصحابة، ج۶، ص۲۷۷، چاپ محمدابراهیم بناو محمداحمد عاشور، قاهره ۱۹۷۰ـ۱۹۷۳.
چون این صحنه را دید با خود گفت «به خدا قسم اگر ابومحجن محبوس نبود، می‌گفتم او ابومحجن است و مرکب، بلقاء». [۲۷]
محمد بن سلام جمحی، طبقات الشعراء، ج۱، ص۱۰۳ـ۱۰۴، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۲۸]
طبری، تاریخ (بیروت)، ج۳، ص۵۴۹.
عده‌ای هم این جنگاور را خضر و عده‌ای دیگر او را هاشم بن عُتبة بن ابی وقاص (متوفی ۳۷)، برادرزاده سعد، یا یکی از یاران او پنداشتند. [۲۹]
طبری، تاریخ (بیروت)، ج۳، ص۵۴۹.
[۳۰]
مسعودی، التنبیه والإشراف، ج۳، ص۵۹.
۴.۱ - علت نام مالک برای عبدالله بن حبیبابن حجر عسقلانی [۳۱]
ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی معرفة الصحابة، ج۴، ص۱۷۵ـ۱۷۶.
به نقلی سبب ذکر نام مالک را برای وی، همین پیکار و قول مردم در باب حضور ملائک در این جنگ و کمک آن‌ها به مسلمانان دانسته است.
پس از پیروزی مسلمانان، ابومحجن به زندان بازگشت. ۴.۲ - تصمیم سعد ابی وقاص درباره عبداللهچون خبر دلاوری‌های وی به سعد رسید، از مجازات او صرف نظر کرد [۳۲]
این عبدالبرّ، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۴، ص۱۷۵۱، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.
، ابومحجن نیز قسم خورد که دیگر زبانش را به وصف شراب نیالاید. [۳۳]
طبری، تاریخ (بیروت)، ج۳، ص۵۴۹.
[۳۴]
ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبین، ج۱۹، ص۱۰.
ابن حجر عسقلانی [۳۵]
ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی معرفة الصحابة، ج۴، ص۱۷۵ـ ۱۷۶.
انصراف سعد را از حد زدن ابومحجن بعید می‌داند.
۵ - شعر گفتن عبدالله بن حبیباو را شاعری خوش طبع، بخشنده و کم‌گو معرفی کرده‌اند. مجموعه‌ای از اشعارش، حدوداً مشتمل بر صد بیت، باقی مانده که بیش‌تر در باب خَمریات و مخالفت با تحریم شرابخواری و گاه در باب حرب، مدح، فخر و حماسه است. مرثیه ای کوتاه نیز دارد. [۳۶]
این عبدالبرّ، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۴، ص۱۷۴۶، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.
[۳۷]
ابن اثیر، اسدالغابة فی معرفة الصحابة، ج۶، ص۲۷۶، چاپ محمدابراهیم بناو محمداحمد عاشور، قاهره ۱۹۷۰ـ۱۹۷۳.
[۳۸]
کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج۱، ص۱۶۷، نقله الی العربیة عبدالحلیم نجار، قاهره ۱۹۷۴.
[۳۹]
فؤاد سزگین، تاریخ التراث العربی، ج۲، جزء ۲، ص۳۳۳، نقلة الی العربیة محمود فهمی حجازی، ریاض ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۴۰]
عمر فَرّوخ، تاریخ الادب العربی، ج۱، ص۲۹۴، بیروت ۱۹۸۴.
دیوان وی که به روایت ابن اَعرابی (متوفی ۲۳۱)، ابن سِکّیت (متوفی ۲۴۴) و ابوهلال عسکری (متوفی ۳۹۵) است، به چاپ رسیده است. [۴۱]
عبدالقادر بن عمر بغدادی، ج۸، ص۴۱۱، خزانه الادب ولب لباب لسان العرب، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره ۱۹۸۸ـ۱۹۸۰.
[۴۲]
عبدالقادر بن عمر بغدادی، ج۸، ص۴۱۳، خزانه الادب ولب لباب لسان العرب، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره ۱۹۸۸ـ۱۹۸۰.
[۴۳]
کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج۱، ص۱۶۸، نقله الی العربیة عبدالحلیم نجار، قاهره ۱۹۷۴.
[۴۴]
فؤاد سزگین، تاریخ التراث العربی، ج۲، جزء۲، ص۳۳۴، نقلة الی العربیة محمود فهمی حجازی، ریاض ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۶ - درگذشت عبدالله بن حبیبعمر فَرّوخ [۴۵]
عمر فَرّوخ، تاریخ الادب العربی، ج۱، ص۲۹۴، بیروت ۱۹۸۴.
، سال مرگ او را ۲۸ هجری، در زمان خلافت عثمان، ذکر کرده است.
۶.۱ - علت مرگعلت مرگ و مدفنش را به اختلاف ذکر کرده‌اند. برخی گفته‌اند در جنگ با ایرانیان کشته شد و برخی گفته‌اند به مرگ طبیعی درگذشت. [۴۶]
فؤاد سزگین، تاریخ التراث العربی، ج۲، جزء۲، ص۳۳۳، نقلة الی العربیة محمود فهمی حجازی، ریاض ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۴۷]
عمر فَرّوخ، تاریخ الادب العربی، ج۱، ص۲۹۴، بیروت ۱۹۸۴.
به قولی، بر اثر افراط در شرابخواری، پس از چند بار تبعید، سرانجام در جزیرة باضِع، در ساحل حبشه درگذشت. [۴۸]
کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج۱، ص۱۶۷، نقله الی العربیة عبدالحلیم نجار، قاهره ۱۹۷۴.
[۴۹]
فؤاد سزگین، تاریخ التراث العربی، ج۲، جزء۲، ص۳۳۳، نقلة الی العربیة محمود فهمی حجازی، ریاض ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۶.۲ - محل دفنمدفنش را آذربایجان و گرگان نیز ضبط کرده‌اند. [۵۰]
ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبین، ج۱۹، ص۱۷.
ابومحجن در شعری آرزو کرده بود که بر قبرش درخت تاک بروید و ظاهراً این آرزو برآورده شد. [۵۱]
ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبین، ج۱۹، ص۱۷.
۷ - فهرست منابع(۱) ابن اثیر، اسدالغابة فی معرفة الصحابة، چاپ محمدابراهیم بناو محمداحمد عاشور، قاهره ۱۹۷۰ـ۱۹۷۳. (۲) ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی معرفة الصحابة. (۳) این عبدالبرّ، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲. (۴) ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبین. (۵) کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، نقله الی العربیة عبدالحلیم نجار، قاهره ۱۹۷۴. (۶) عبدالقادر بن عمر بغدادی، خزانه الادب و لب لباب لسان العرب، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره ۱۹۸۸ـ۱۹۸۰. (۷) محمد بن سلام جمحی، طبقات الشعراء، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸. (۸) محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۱۱ـ۴۰ ه، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷. (۹) فؤاد سزگین، تاریخ التراث العربی، نقلة الی العربیة محمود فهمی حجازی، ریاض ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۱۰) عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، شرح شواهد المغنی، دمشق (۱۳۸۶/۱۹۶۶). (۱۱) طبری، تاریخ (بیروت). (۱۲) عمر فَرّوخ، تاریخ الادب العربی، بیروت ۱۹۸۴. (۱۳) مسعودی، التنبیه والإشراف. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «ثقفی»، شماره۴۲۵۲. |